Nauczanie Jana Pawła II nt. migracji

Aspekt moralny

Jan Paweł II konsekwentnie stoi na stanowisku, że „człowiek jest drogą Kościoła”. Stąd wyrasta też praktyka obrony prawa człowieka do emigracji, choć nie oznacza to bezkrytycznego popierania owej praktyki. Głównym konfliktem rzutującym na ocenę migracji, do której człowiek ma prawo, jest fakt, iż jest ona zawsze problematyczna dla kogoś, kto się udaje w drogę, mając obowiązki wobec rodziny. Jan Paweł II jest zdania, że migracja mimo, że jest złem, czasami jest złem koniecznym [5].

Ocena moralna migracji jest niezwykle złożona. Z punktu widzenia kraju pochodzenia osoby migrującej można dostrzec konkretne korzyści ekonomiczne w postaci przypływu waluty obcej. O wiele bardziej istotne jest zauważenie w migracji walorów dla samego migranta: poznania nowego języka, kultury, obyczajów, nowych technik produkcji, ducha inicjatywy, poznania i szacunku wobec innych narodów i innych systemów życia. Migranci stają się niejednokrotnie promotorami wielorakich stosunków ekonomicznych i kulturowych pomiędzy krajami, z których pochodzą i do których się udają. Migracje zarobkowe mają także znaczenie ekumeniczne.

Problem migracji trzeba widzieć w kontekście współczesnych systemów ekonomicznych: rodzą one bezrobocie w krajach uprzemysłowionych, zwłaszcza wśród ludzi niewykwalifikowanych, a z drugiej strony przynoszą krajom będącym na drodze do rozwoju korzyści raczej fikcyjne niż realne. W tym kontekście migracja tracą dziś historyczną wartość czynnika rozwoju.

Jan Paweł II potwierdza prawo człowieka do migracji w podwójnym aspekcie możliwości wyjścia z własnego kraju i możliwości wejścia do drugiego kraju w poszukiwaniu lepszych warunków życia. W wyrażeniu „prawo do emigracji” rozumiemy podwójny ruch wyjścia z własnego kraju (emigrare) i wejście do kraju (immigrare). Jakkolwiek instrukcja „Migratorum Cura” mówi o tym jako o prawie fundamentalnym człowieka, chodzi tu jednak o prawo pochodne w stosunku do pierwotnego prawa do tego, aby osiągnąć życie godne człowieka. Jan Paweł II idzie również dalej niż sformułowanie Deklaracji Powszechnych Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych, gdzie mówi się tylko, że każdy człowiek ma prawo do opuszczenia jakiegokolwiek kraju, również własnego i do powrotu do własnego kraju. W orędziu na Światowy Dzień Pokoju. 1996 roku, poświęconym całkowicie problemowi migrantów nieregularnych, Papież zauważa odnośnie powyższego sformułowania, że taka jest wartość prawa do emigracji bez odpowiednika prawa imigracji. Dla Kościoła jedno i drugie prawo jest wyrazem tego samego prawa naturalnego człowieka.

Ważnym elementem nauczania papieskiego jest podkreślenie, że osoba migrująca stanowi podmiot prawa w obronie swego dziedzictwa kulturalnego, jako że to dziedzictwo jest elementem budującym jej osobowość. Komponentem tego prawa jest prawo do obrony rodzimego języka, jako podstawowego składnika każdej kultury. Symetrycznie do katalogu praw, Jan Paweł II zwraca uwagę na obowiązki emigrantów wobec społeczeństwa udzielającego gościny. Ojciec Święty podkreśla, że emigranci w swoim własnym interesie powinni starać się respektować porządek, który reguluje życie społeczności ich przyjmującej [6]. Innym ważnym obowiązkiem jest powinność dialogu kulturowego: Większą trudność sprawia określenie, jak daleko sięga prawo imigrantów do akceptacji przez prawo państwoweokreślonych przejawów ich kultury, które niełatwo jest pogodzić z obyczajami większości obywateli. Rozwiązanie tego problemu – przy zachowaniu postawy zasadniczej otwartości – łączy się z konkretną oceną dobra wspólnego w danym momencie dziejowym i w określonej sytuacji terytorialnej i społecznej. Wiele zależy od ukształtowania się w umysłach kultury gościnności, która nie ulegając zobojętnieniu na wartości, potrafi jednak pogodzić troskę o zachowanie tożsamości z wymogami dialogu [7].

Dla Jana Pawła II migracja nie jest zwykłym fenomenem społecznym, ale swoistego rodzaju próbą wiary w jego obowiązku ewangelizacyjnym. Ojciec Święty przywołuje jako swoiście modelowe przykłady grup imigrantów, które dały nawet początek nowym Kościołom: Często u podłoża wspólnot chrześcijańskich, dziś kwitnących, znajdujemy małe kolonie imigrantów, które pod kierunkiem kapłana zbierały się w skromnych kościołach, aby wysłuchać słowa Bożego i prosić Chrystusa o odwagę przezwyciężenia prób i poświęcenie ich trudnych warunków [8]. Kontekst misyjny migracji został dobitnie podkreślony w encyklice Redemptoris missio [9]. Wyznacza on też konkretny obowiązek dla Kościoła: Obowiązek Kościoła wobec emigrantów nie może sprowadzać się tylko do organizowania pomieszczeń gościnnych i do solidarności z nimi. Taka postawa zubożyłaby bogactwo powołania Kościoła wezwanego przede wszystkim do przekazywania wiary [10].

Aspekt społeczny

Ojciec Święty w swoim Orędziu na Światowy Dzień Migranta (2000) mówił o dużej liczbie, około 150 mln, migrantów na całym świecie. Wielu z nich to uchodźcy, ludzie bez dachu nad głową i bez przyszłości w swoich ojczyznach, ofiary wojen i przemocy, a także ludzie biedni, pochodzący z krajów ubogich. Obok migracji wojennej czy politycznej bardzo często występuje migracja z powodów ekonomicznych. Te i inne przyczyny składają się na złożone zjawisko, jakim jest wyjazd ze swojej ojczyzny.

Wielu migrantów i uchodźców, jak zostało to w nauczaniu Jana Pawła II mocno podkreślone, to ludzie innych religii. Tej religijnej różnorodności doświadcza każdy, kto odwiedził jeden czy drugi ośrodek dla uchodźców. Papież pisze o świecie jako „globalnej wiosce”, która coraz częściej komunikuje się przez różne środki medialne. W takiej wiosce ma się także do dyspozycji coraz lepsze środki transportu, toteż zjawisko migracji znajduje jakby pewne ułatwienie. Oczywiście inaczej wygląda ono w bogatych krajach Północy, a inaczej np. na kontynencie afrykańskim. Także Polska staje się areną zjawiska migracji Granice ze światem są coraz bardziej otwarte.

Papież wielokrotnie stawia pytanie: jaka powinna być reakcja chrześcijanina na to zjawisko, coraz częstsze w różnych krajach świata? Fakt ten winien skłonić społeczność i wspólnotę chrześcijańską do refleksji, która na początku nowego tysiąclecia pozwoli odpowiedzieć należycie na wyzwania pojawiające się w świecie, w którym wszyscy – ludzie różnych kultur i religii – mają żyć razem. Ta refleksja nad odnalezieniem w migrantach innej od chrześcijańskiej religii i kultury jest, co warto przypomnieć, jak najbardziej zgodna z nauczaniem Soboru Watykańskiego II.

Ojciec Święty zwraca także uwagę na znaczenie pokojowego współistnienia, wskazuje potrzebę upadku barier nieufności, przesądów i lęków oddzielających jedną społeczność – miejscową, od drugiej – migrantów. Społeczeństwa, zarówno tradycyjnie chrześcijańskie, jak i te wielokulturowe, stwarzają możliwość prowadzenia takiego dialogu. Jako przykład podaje Papież Indie, gdzie wśród hinduistycznej większości pracują katolickie zakonnice i zakonnicy.

Jan Paweł II podkreśla wielką rolę parafii w pomocy migrantom zgłaszającym się po nią. Parafia jest miejscem, gdzie chrześcijańska solidarność wobec migrantów ma być szczególnie obecna. Powinna istnieć wśród chrześcijan wola autentycznego dialogu, bo na tej bazie można budować twórczą wymianę, wspólne dobro i przyjaźń. Parafia najpierw może stać się „prawdziwą szkołą spotkania z ludźmi o innych przekonaniach religijnych i wywodzących się z odmiennych kultur”. W spotkaniu z migrantami i uchodźcami parafia ma następnie szansę stać się oazą gościnności, miejscem wymiany doświadczeń i darów, powinna sprzyjać pokojowemu i solidarnemu współistnieniu, zapobiegać powstawaniu napięć z tymi, którzy są wyznawcami innych religii.

Ojciec Święty nieustannie w swoim nauczaniu apeluje do ludzkich sumień, prosząc o dużą wrażliwość wobec obcokrajowców – migrantów, uchodźców czy wypędzonych.

Źródło: http://www.centrumjp2.pl/

Przypisy

  1. ↑ Ecclesiam suam, 94

  2. ↑ Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 9

  3. ↑ Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium ets spes, 10

  4. ↑ Posłanie do przedstawicieli IV Światowego Kongresu Duszpasterstwa Migrantów i Uchodźców, 09.10.1998

  5. ↑ Laborem exercens 23

  6. ↑ por. Przemówienie do uczestników konferencji plenarnej Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych, 10.10.1995

  7. ↑ Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 2000

  8. ↑ Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Młodzieży, 1990

  9. ↑ por. Redemptoris missio 37; 55; 82

  10. ↑ Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Młodzieży, 1997

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

  • Laborem exercens 23

  • Redemptoris missio 37; 55; 82

  • Orędzia na Światowy Dzień Migranta, 1981-1997

  • Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1996; 2000

  • Przemówienie do uczestników konferencji plenarnej Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych, 10.10.1995

Inne dokumenty Kościoła

  • Kongregacja Biskupów. Instrukcja De Pastorali Migratorum Cura (1969)

Publikacje pozostałych autorów

  • Henryk Skorowski, Europa regionu: regionalizm jako kategoria aksjologiczna, Wydaw. Fundacji ATK [Akademii Teologii Katolickiej], Warszawa 1998-1999

  • Stanisław Olejnik, Teologia moralna życia społecznego, Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, Włocławek 2000

  • E. Rusin, Migracja [w:] Encyklopedia nauczania społecznego Jana Pawła II, Polwen, Radom 2005