Sługa Boży kardynał Stefan Wyszyński umierając wypowiedział znamienne słowa: „Zwycięstwo, jeśli przyjdzie, będzie to zwycięstwo Najświętszej Maryi Panny”. Powtórzył w ten sposób słowa Sługi Bożego kardynała Augusta Hlonda, wypowiedziane w obliczu zagrożenia komunizmem naszego narodu. Można powiedzieć, że kardynał Wyszyński, Prymas Tysiąclecia przez całe swoje życie realizował program ocalenia Polski przez ofiarowanie jej Matce Bożej. On pierwszy,  na początku swego uwiezienia 8 września 1953 roku, ofiarował się Maryi w niewolę miłości za wolność Kościoła w Ojczyźnie i w świecie. Później Ksiądz Prymas napisał śluby Jasnogórskie. Były one powtórzeniem ślubowania, które uczynił król Polski Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 roku we Lwowie. Zatem obecny rok Matki Bożej powinien być dla nas źródłem nadziei. Mamy zawierzyć Matce Bożej Jasnogórskiej nasze ocalenie, ocalenie narodu i państwa.

             

1. Tytuł Maryi jako Królowej w tradycji Kościoła.

 

            Tytuł Maryi Królowej znaleźć można już w pismach Ojców Kościoła. Święty Efrem Syryjczyk (IV wiek) wychwalał Maryję: „Maryjo! Królowo wszystkich, Nadziejo pozbawionych nadziei”[1], „Witaj Królowo i Pani, wyższa nad wszystko! (...) Witaj, piękności Męczenników i Korono Świętych! (...) Witaj, Królowo i Opiekunko mężów i kobiet! (...) Witaj, Królowo mieszkańców nieba i Pani aniołów!”[2]. Według świętego Efrema Maryja jest Królowa ponieważ jest Matką Króla. Jej królewski tytuł wynika z Bożego macierzyństwa.[3] Warto zauważyć, że tytuł „Pani” (Domina) w odniesieniu do Najświętszej Maryi Panny oznacza właśnie „Królowa”, jako że jest Ona Matką Króla. W ten sposób nazywa Maryję m.in. święty Piotr Chryzolog (+ 451 ).[4] Także późniejsi Ojcowie Kościoła używają tytułu Królowa do Maryi. Święty German (+ 732 ) odnosi do Niej słowa Psalmu 45, nazywając Ją córką Królewską.[5] Według niego Maryja jako Królowa przewyższa wszystkich królów ziemskich, a nawet Cherubinów, jest Ona Królową wszystkich.[6] Święty Jan Damasceński nazywa Maryję Królową i Matką. Czyli również on łączy Jej Królewską godność z Bożym macierzyństwem.[7]

            Tytuł Maryi Królowej pojawia się w pieśniach Kościelnych. Przykładem może być pieśń „Salve Regina” (XI w.), obecnie śpiewanej często na zakończenie liturgii pogrzebowej. W tej pieśni Maryja Królowa niesie miłosierdzie i pociechę wiernym w trudach ziemskiego życia. Jest Ona Królową, która wyjednuje zbawienie wieczne.[8]  Wielkanocna modlitwa śpiewana na Anioł Pański, „Regina caeli” (XII w.), nazywa Maryję Królową niebios. Zgodnie z całym nurtem tradycji Kościoła łączy ona Królewską godność NMP z Jej Bożym macierzyństwem. Również w tej pieśni zawarte jest wołanie do Maryi o wstawiennictwo u Boga.[9] Także w wielu innych pieśniach liturgicznych pojawia się tytuł Królowej w odniesieniu do NMP np.: „Dnia każdego” (XII w.)[10], „Ciebie na wieki” (XVII w.)[11], „Do Serca twego, Pani świata”[12], „Dzisiaj pozdrawiamy”[13], „Jasnogórska Pani”[14], „Królowej Anielskiej”[15].

            Maryję jako Królową ukazuje także ikonografia chrześcijańska. Typowym przedstawieniem jest Maryja z nimbem, siedząca na tronie królewskim. Takie wizerunki Maryi spotyka się już w III w. w katakumbach.  Przedstawienie Maryi tronującej było zjawiskiem powszechnym w pierwszych wiekach. Na ikonach bizantyjskich od wieku VI Matka Boża jest zawsze na tronie. Tego rodzaju obrazy, a potem figury nosiły nazwę Basilissa, czyli Królowa, lub Theantropos, czyli Pani siedząca na tronie, mająca na kolanach Dziecię Boże. [16] W Kościele Koptyjskim przykładem Maryi tronującej mogą być freski z klasztoru św. Apollona w Bawit datowane na VI wiek. Maryja trzymająca na kolanach Dzieciątko Jezus siedzi na tronie pomiędzy Apostołami. Ponad pasem malowideł przedstawiających tronująca Maryję znajduje się Chrystus na tronie. Z tych obrazów można odczytać prosty przekaz teologiczny, że źródłem królowania Maryi jest Jej Boże macierzyństwo. Ona jest Królową dzięki Chrystusowi, w Chrystusie.[17] Przykładem Maryi na tronie w sztuce ormiańskiej jest miniatura z końca VI wieku dołączona do Ewangeliarza. Obraz przedstawia Maryję podczas pokłonu trzech mędrców. Siedzi Ona na tronie trzymając Dzieciątko Jezus.[18] W mozaice z XII wieku w klasztorze w Gelati w Gruzji Maryja przedstawiona jest w klasycznym bizantyjskim stylu, siedzi na tronie z Dzieciątkiem Jezus. Królowanie Maryi podkreśla także otoczenie Aniołów Bożych, co będzie powszechne w późniejszej sztuce.[19]

Od X wieku powszechnym zwyczajem staje się przedstawianie Maryi na tronie i z koroną. Przykładem takiej sztuki romańskiej może być witraż z XII wieku z katedry w Chartres.[20] W późniejszych wiekach znaleźć można wprost koronowanie Najświętszej Maryi Panny przez Boga. Przykładem może być malowidło na desce z 1454 roku w kartuzji w Villeneuve-les-Avignon. Koronacji Maryi dokonuje Trójca Święta. Bóg Ojciec i Syn Boży nakładają rękami koronę. Natomiast Duch Święty jakby na nią zstępuje. Wygląda to tak, jakby Duch Święty był tą koroną. Scenę koronacji otaczają Aniołowie i święci. Według tego przedstawienia koronacja Maryi odbywa się w niebie. Poniżej na ziemi przedstawione jest ukrzyżowanie Chrystusa. Teologiczny przekaz wydaje się być jasny. Chwała królewska Maryi, jak i wszystkiej inne Jej łaski, płynie z zasług śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. [21] Oczywiście przedstawienia Maryi jako Królowej spotkać można także w rzeźbie.[22]

Królowanie Maryi podkreślone jest w malarstwie także przez otoczenie Jej chórami niebieskimi. Przykładem może być obraz Matteo di Giovanni przedstawiający Wniebowstąpienie Najświętszej Maryi Panny (prawdopodobnie 1474 rok). Maryję otaczają najpierw Serafini. Oni są jakby za Jej plecami. Warto przypomnieć, że Serafin jest tajemniczym Aniołem, który znajduje się najbliżej Boga. „Serafin” oznacza „płonący” – płonący miłością Bożą, rozpłomieniony miłością Bożą. Każdy z Serafinów ma po sześć skrzydeł (por. Iz 6, 2). Dalej otaczają Maryję pozostałe chóry Anielskie oraz święci. Na nimbie wokół głowy widnieje napis: „Królowa Niebios”. Nad postacią Maryi znajduje się Chrystus również w otoczeniu Serafinów. Przy czym Serafini otaczający Maryję mają barwę niebieską, chłodną, natomiast otaczający Chrystusa czerwoną i złota, czyli gorącą. Ważnym elementem w postaci Chrystusa są widoczne na pierwszym planie rany rąk i Serca. Dzięki temu zachowany jest jasny przekaz teologiczny pochodzenia łaski, którą otrzymuje Maryja. Łaska ta ma źródło paschalne.[23]

Tytuł Maryi jako Królowej znajduje się w Litanii Loretańskiej pochodzącej z XII wieku. Przy czym kolejność królewskich tytułów Matki Zbawiciela zdaje się mieć, przynajmniej miejscami, pewien hierarchiczny porządek. Pierwszym tytułem jest „Królowa Aniołów”. Wyraźnie widać hierarchię ważności świętych: „Królowa Apostołów” , Królowa Męczenników”, „Królowa Wyznawców”, „Królowa Dziewic”. Na końcu Litanii dodany jest w naszej Ojczyźnie lokalny tytuł królewski Maryi – „Królowa Polski”.

W liturgii Kościoła wspomnienie Najświętszej Maryi Panny Królowej, jako wspomnienie obowiązkowe, obchodzone jest obecnie 22 sierpnia.[24] Data ta wybrana jest nie przypadkowo. Po reformie posoborowej kalendarza liturgicznego wspomnienie NMP Królowej zostało usytuowane w oktawie uroczystości Wniebowzięcia, aby uwydatnić ścisły związek między królewskością Maryi i Jej wyniesieniem z duszą i ciałem do chwały, jaką odbiera u boku Syna. W niebieskiej chwale w pełni ukazuje się Jej królewska godność i skuteczność Jej działania wstawienniczego wobec Kościoła.[25] Chociaż tytuł Maryi Królowej obecny był w tradycji Kościoła od pierwszych wieków chrześcijaństwa, jednak osobne wspomnienie Maryi Królowej zostało ustanowione w liturgii stosunkowo niedawno. Uczynił to Papież Pius XII w 1954 roku. Wspomnienie to najpierw było obchodzone 31 maja.[26] 

 

2. Historia koronacji Obrazu Jasnogórskiego.

 

            Historia Sanktuarium Jasnogórskiego datowana jest od 1382 roku, kiedy to książę Władysław Opolczyk sprowadził Ojców Paulinów z Węgier do Polski. Najprawdopodobniej dwa lata później (1384 r.) lub jak inni utrzymują w tym samym roku przekazał im obraz Matki Bożej, zwany obecnie Obrazem Matki Bożej Jasnogórskiej.[27] Pierwszy znany historycznie opis Obrazu Jasnogórskiego dał Jan Długosz. Według tego historyka Obraz namalowany został przy użyciu rzadkiej techniki malowania. Twarz Maryi jest bardzo piękna i przeniknięta pobożnością, modlitwą. Maryja patrzy z obrazu jak żywa. Ważne jest podkreślenie, że Jan Długosz tytułuje Maryję jako „Najchwalebniejszą i Najdostojniejszą Dziewicę i Panią, świata i naszą Królową” (Gloriosissimae et Excellentissimae Virginis et Dominae ac Reginae mundi et nostrae Mariae). Czyli tytuł Królowej w odniesieniu do wizerunku Matki Bożej Jasnogórskiej był w świadomości wiernych dużo wcześniejszy niż sam akt koronacji tego Obrazu.[28]

            Jasna Góra objęła swym oddziaływaniem nie tylko niższe warstwy społeczeństwa polskiego, lecz także stała się celem pielgrzymek możnowładców, a nawet monarchów polskich zarówno z dynastii jagiellońskiej, jak i królów elekcyjnych. Składali oni Matce Bożej swe dary w postaci regaliów, np. Zygmunt II August ofiarował królewskie berło, Władysław IV w 1648 roku dwie korony na głowę Maryi i Dzieciątka. Wydaje się jednak, że najważniejszym aktem, przez który Maryja Jasnogórska czczona jest jako Królowa Polski, były śluby, które w katedrze we Lwowie złożył 1 kwietnia 1656 roku Król Polski Jan Kazimierz. Stało się to po cudownej obronie Jasnej Góry przez Szwedami. Od tego czasu wojska polskie zaczęły zwyciężać i wypierać Szwedów z Polski.[29]

            Koronacja Obrazu Jasnogórskiego koronami papieskimi odbyła się 8 września 1717 roku. Była to pierwsza koronacja obrazu Matki Bożej koronami papieskimi poza Rzymem. Zgodę na koronację wydał Papież Klemens XI, który też ofiarował korony na tę uroczystość. Papież powierzył dokonanie aktu koronacyjnego biskupowi Krzysztofowi Szembekowi.  Dnia 22 lipca 1717 roku przybył na Jasną Górę kanclerz Królestwa Jan Szembek, który przekazał korony otrzymane uprzednio od nuncjusza w Saksonii, jak również przedstawił dekret upoważniający biskupa Krzysztofa Szembeka do dokonania koronacji. Koronacja odbyła się w liturgiczne święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Oprócz władz kościelnych w uroczystości uczestniczyli dostojnicy państwowi: Stefan Leszczyński - wojewoda kaliski, Józef Potocki - wojewoda kijowski, Adam Tarło - wojewoda lubelski, Jan Koniecpolski - wojewoda sieradzki, Jan Szembek - kanclerz Królestwa. Biskup Krzysztof Szembek po koronacji wypowiedział słowa: „Wielu pragnęło ujrzeć Królową Polski w koronie, jest to dzień wybrany z tysiąca innych, dzień który dał nam Pan. Cieszmy się więc radością niewymowną i radujmy się w nim”.[30]

            Koronacja odbiła się szerokim echem w całej Polsce. Od tego czasu nadawano kościołom wezwanie Królowej Polski. Pierwszy taki kościół, prowadzony przez Księży Pijarów, konsekrowano w Krakowie w 1728 roku. Zakładano również bractwa poświęcone Królowej Polski.[31] W październiku 1909 roku skradziono dwie korony zdobiące obraz od prawie 200 lat. Sprawa ta nigdy nie została wyjaśniona – koron nie odzyskano. O kradzieży koron papieskich została powiadomiona Stolica Apostolska. Papież Pius X zdecydował ofiarować Matce Najświętszej Jasnogórskiej nowe korony. Przekazując korony Ojciec Święty powiedział między innymi: „Zaledwie dowiedziałem się, że Polska płacze, postanowiłem ofiarować od siebie korony Matce Najświętszej na miejsce tych, które przesłał jeden z moich poprzedników. Boleję tylko, że moje ubóstwo nie pozwoliło mi złożyć daru tak wspaniałego, jaki zaofiarować pragnęło moje serce. Gdyby to było w mojej mocy, to bym cud uczynił, aby dar mój odpowiadał i gorącemu mojemu nabożeństwu ku Bogarodzicy i mojej miłości dla narodu polskiego”. Powtórna koronacja odbyła się 22 maja 1910 roku.[32]

            Podczas głównych obchodów Millenium Chrztu Polski, 3 maja 1966 roku Obraz Jasnogórski ozdobiono koronami milenijnymi. Uroczystościom przewodniczył  sługa Boży Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński, jako Legat Papieski. Ksiądz Prymas odczytał list Apostolski Pawła VI do Narodu Polskiego i udzielił w jego imieniu błogosławieństwa. Następnie, podczas pontyfikalnej sumy celebrowanej przez abp. Karola Wojtyłę, wygłosił słowo Boże i ukoronował obraz Matki Bożej Królowej Polski. Po koronacji odmówił milenijny „Akt Oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi, Matki Kościoła, za wolność Kościoła Chrystusowego".[33] W homilii wygłoszonej przed tym Aktem Prymas Tysiąclecia nawiązał do Ślubów króla Jana Kazimierza, obierającego Matkę Najświętszą Królową Polski. W ten sposób połączył duchowo te wydarzenia. Milenijny Akt Oddania stał się odnowieniem i powtórzeniem Ślubów Króla Jana Kazimierza. Prymas kard. Stefan Wyszyński powierzył Maryi Królowej Polski całą rzeczywistość bytu narodowego –  religijną, społeczną i polityczną.[34] 

 

 Ks. dr Ludwik Nowakowski


Modlitwa Jubileuszowa na 300-lecia koronacji Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej

  

Bogurodzico Dziewico Maryjo,

nasza Matko i Królowo,

wyniesiona na wyżyny nieba.

Ty nieustannie otaczasz troską i miłością Naród Polski.

Prosimy, by jubileusz 300-lecia koronacji

Twojego Jasnogórskiego Wizerunku odnowił w każdym z nas

cześć i ufność wobec Boga, Ojca i Syna i Ducha Świętego.

Ty, Matko, jesteś nam wzorem zaufania

oraz uległego poddania się Jemu we wszystkim. 

Niech nasze przemienione życie stanie się

żywym diamentem Twej korony wyniesienia i chwały.

Chcemy z naszymi duchowymi darami stanąć w bliskości Boga

i stać się świadkami Jego wielkiego miłosierdzia.

Pragniemy – odnowieni w wierze, nadziei i miłości,

żyjąc według zasad Ewangelii – razem z Tobą

uwielbiać Trójcę Przenajświętszą. Amen




[1] Efrem Syryjczyk,  Ku chwale Bożej Rodzicielki Dziewicy Maryi, w: Ojcowie Kościoła greccy i syryjscy, Teksty o Matce Bożej, Niepokalanów 1981, s. 69.

[2] Tamże, s. 71.

[3] Por. tenże, Pieśń Maryi do Boskiego Dziecięcia, w: tamże, s. 46; tenże, Pieśń o Maryi i mędrcach, w: tamże, s. 51; por. Benedykt XVI, Królowa, która jest służebnicą, Audiencja generalna 22 sierpnia 2012 – Castel Gandolfo.

[4] Por. P. Woszczyk, Królowanie Maryi, http://www.filipini.radom.pl/krolowa-swiata/gazeta/2014/201407-08/krolowanie/index.htm.

[5] Por. German,  Homilia na Ofiarowanie NMP, w: Ojcowie Kościoła greccy i syryjscy, Teksty o Matce Bożej, Niepokalanów 1981, s. 158.

[6] Por. tamże, s. 161.

[7] Por. Jan Damasceński, Homilia na Wniebowzięcie NMP (1), tamże, s. 231, 241.

[8] Por. J. Siedlecki, Śpiewnik kościelny, wydanie XXXIX, Kraków 1987, s. 705-706, 859-860

[9] Por. tamże, s. 703-704.

[10] Por. tamże, s. 322-324

[11] Por. tamże, s. 320-321.

[12] Por. tamże, s. 325-326.

[13] Por. tamże, s. 327.

[14] Por. tamże, s. 336.

[15] Por. tamże, s. 338-339.

[16] Por. P. Woszczyk, Królowanie Maryi, http://www.filipini.radom.pl/krolowa-swiata/gazeta/2014/201407-08/krolowanie/index.htm

[17] Por. Sztuka świata, Warszawa 1993 (Wydawnictwo Arkady), t. 3, s. 63.

[18] Por. tamże, s. 191.

[19] Por. tamże, s. 226.

[20] Por. tamże, s. 333.

[21] Por. tamże, t. 4, s. 58.

[22] Por. tamże, s. 52, 87, 169, 193.

[23] Por. Angels, National Gallery Publications London 2002, s. 14-15.

[24] Por. Liturgia Godzin, Pallottinum 1988, t. 4, s. 1092.

[25] Por. Benedykt XVI, Królowa, która jest służebnicą, Audiencja generalna 22 sierpnia 2012 – Castel Gandolfo; por. KK 59.

[26] Por. Pius XII, Encyklika Ad Caeli Reginam, AAS 46 (1954), s. 638.

[27] Por. http://www.jasnagora.pl/403,402,artykul,Cudowny_Obraz_MBJ.aspx; A. Podsiad: Bogarodzico-Dziewico, Polski Almanach Maryjny, Warszawa 1987, s. 3.

[28] Por. Jan Długosz, Liber Beneficiorum, Kraków 1864, t. 9, s. 123.

[29] Por. http://300.jasnagora.pl/785,669,artykul,Pierwsza_w_Polsce_papieska_koronacja.aspx.

[30] Por. tamże.

[31] Por. tamże.

[32] Por. http://www.jasnagora.com/wydarzenie-5324.

[33] Por. http://www.jasnagora.pl/404,402,artykul,Kalendarium_historii_JG.aspx.

[34] Por. S. Wyszyński, Wszystko postawiłem na Maryję, Paryż 1980, s. 254.