Malczewski w latach  1876–1877 przebywał w Paryżu. Wówczas zwrócił się w stronę tematyki sybirskiej. Inspiracją była dla niego poezja Juliusza Słowackiego, a także sztuka Artura Grottgera. Przede wszystkim jednak artysta tęsknił za ojczyzną. Swą tęsknotę charakteryzował jako "Sopliców chorobę". Choroba ta sprawia, że "oprócz ojczyzny nic się nie podoba". 

W "Wigilii na Syberii" Jacek Malczewski przedstawił ludzką samotność, rozpacz i cierpienie w kontekście najbardziej rodzinnego polskiego święta, tego jedynego dnia w roku, Wigilii Bożego Narodzenia. 

"Jednak wigilijne realia zostały tu ograniczone prawie do minimum. Przy tym wyjątkowym, świątecznym stole, przy dymiącym samowarze przywodzącym na myśl ciepło i domową atmosferę, ale i przy pustych talerzach i pajdzie ciemnego chleba zasiadła grupa mężczyzn"- pisze Urszula Kozakowska-Zaucha na stronie Wirtualne Muzeum Narodowe w Krakowie. 

W 1980 r. Jacek Kaczmarski, zainspirowany dziełem Malczewskiego, napisał wiersz "Wigilia na Syberii". W roku 1983 utwór pojawił się na albumie Przemysława Gintrowskiego "Pamiątki", wydanym w drugim obiegu.

 

WIGILIA NA SYBERII
(wg obrazu J. Malczewskiego)

Zasyczał w zimnej ciszy samowar
Ukrop nalewam w szklanki
Przy wigilijnym stole bez słowa
Świętują polscy zesłańcy
Na ścianach mroźny osad wilgoci
Obrus podszyty słomą
Płomieniem ciemnym świeca się kopci
Słowem – wszystko jak w domu!

„Słyszę z nieba muzykę i anielskie pieśni
Sławią Boga że nam się do stajenki mieści
Nie chce rozum pojąć tego
Chyba okiem dojrzy czego
Czy się mu to nie śni…”

Nie będzie tylko gwiazdy na niebie
Grzybów w świątecznym barszczu
Jest nóż z żelaza przy czarnym chlebie
Cukier dzielony na kartce
Talerz podstawiam by nie uronić
Tego czym życie się słodzi
Inny w talerzu pustym twarz schronił
Bóg się nam jutro urodzi!

„Król wiecznej chwały już się nam narodził
Z kajdan niewoli lud swój wyswobodził
Brzmij wesoło świecie cały
Oddaj ukłon Panu chwały
Bo to się spełniło
Co nas nabawiło
Serca radością…”

Nie nie jesteśmy biedni i smutni
Chustka przy twarzy to katar
Nie będzie klusek z makiem i kutii
Będzie chleb i herbata
Siedzę i sam się w sobie nie mieszczę
Patrząc na swoje życie
Jesteśmy razem – czegóż chcieć jeszcze
Jutro przyjdzie Zbawiciel!

„Lulajże Jezuniu moja perełko
Lulaj ulubione me pieścidełko
Lulajże Jezuniu lulajże, lulaj
A ty go Matulu w płaczu utulaj…”

Byleby świecy starczyło na noc
Długo się czeka na niego
By jak co roku sobie nad ranem
Życzyć tego samego
Znów się urodzi umrze w cierpieniu
Znowu dopali się świeca
Po ciemku wolność w Jego imieniu
Jeden drugiemu obieca…

Jacek Kaczmarski
1980