Jaka jest geneza Święta Podwyższenia Krzyża?

Święto Podwyższenia Krzyża jest obchodzone na pamiątkę odnalezienia Krzyża Świętego przez cesarzową świętą Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego. Udała się ona do Ziemi Świętej w 325 roku w poszukiwaniu materialnych śladów po Jezusie Chrystusie. Rozpoczęła tam prowadzenie wykopalisk na terenie zburzonej przez Rzymian Jerozolimy. W trakcie badań, pod rzymską świątynią Jowisza odnaleziono skałę Golgoty. Znajdowała się ona na terenie byłych kamieniołomów, które niegdyś służyły do wydobywania budulca wykorzystywanego jako materiał przy budowie Jerozolimy. W trakcie przeczesywania opustoszałych w jednej z cystern znaleziono trzy krzyże. Jeden z nich zidentyfikowano jako Krzyż Jezusa Chrystusa.

Skąd pewność, że był to Krzyż, na którym umarł Jezus Chrystus?

Starochrześcijańskie legendy mówią, że dokonał się cud uzdrowienia chorej kobiety za pomocą przyłożenia do tego właśnie krzyża. Inną wersję podawali jednak św. Ambroży i św. Jan Chryzostom. Twierdzili oni, że identyfikacja dokonała się za sprawą drewnianej tabliczki z dowodem winy. Tylko ten jeden szczegół, tzw. Titulus Damnationis, pozwalał odróżnić Krzyż Chrytusa od pozostałych dwóch narzędzi kaźni. Właśnie jeden z tych trzech krzyży miał tabliczkę z napisem „Jezus Nazarejczyk Król Żydowski” w trzech językach: łacińskim, greckim i hebrajskim. W dziejach był tylko jeden Jezus z Nazaretu skazany za to, że podawał się za króla żydowskiego. Helena nie miała wątpliwości, że odnalazła właśnie Ten krzyż.

Co stało się z Titulusem po odnalezieniu?

Święta Helena podzieliła tabliczkę na dwie połowy: lewa część została w Jerozolimie, prawą zabrała ze sobą do Rzymu. Pierwsza część zaginęła bezpowrotnie w 614 roku, gdy Persowie złupili Jerozolimę. Zburzono wtedy Bazylikę Grobu Pańskiego i zrabowano relikwie. Od tamtego czasu wszelki ślad po tej części tabliczki zaginął. Natomiast prawa część została umieszczona w pałacu św. Heleny w Rzymie, który później przebudowany został na Bazylikę Santa Croce di Gerusalemme. Od siedemnastu wieków tabliczka więc nieprzerwanie znajduje się w tej bazylice.

W 1997 roku tabliczka została przebadana przez botaników, archeologów i paleografów. Napis znajdujący się na prawej części został przeanalizowany przez trzy niezależne od siebie grupy paleografów antycznych, którzy specjalizują się w odczytywaniu pisma hebrajskiego, greckiego i łacińskiego. Wśród badaczy dominowali naukowcy z uniwersytetów w Izraelu. Doszli oni do wniosku, że napis na tabliczce musiał powstać w I wieku na terenie Ziemi Świętej, wykluczyli też możliwość jakiegokolwiek późniejszego fałszerstwa. Wszystkie dowody wskazują więc na to, że Titulus Damnationis jest autentyczny, a w związku z tym autentyczny musi być krzyż, do którego tabliczka została przybita.

Czy możemy dowiedzieć się ile, w czasach nam współczesnych, znajduje się autentycznych relikwii związanych z drzewem Krzyża Chrystusowego?

Już bardzo wcześnie rozpoczęto proces dzielenia na fragmenty znalezionego krzyża Jezusa Chrystusa. Mamy świadectwa już z IV i V wieku, które mówią o tym, że cząstki krzyża znajdowały się w różnych zakątkach świata. Trzy największe fragmenty krzyża, z których później odłamywano kolejne partykuły, na skutek decyzji świętej Heleny, znalazły w Rzymie, Jerozolimie i Konstantynopolu. Niekiedy proces odłamywania fragmentów z części Krzyża Świętego odbywał się nielegalnie. Dlatego np. w Jerozolimie istniała funkcja tzw. staurophylaxa, który musiał pilnować relikwii, uważając, żeby pielgrzymi podczas ich całowania, nie odgryzali kawałka, który później wynosili w ustach. Jeżeli dysponujemy dokumentacją historyczną, np. papieskim certyfikatem, że dana partykuła została oderwana od autentycznej części, możemy być pewni jej prawdziwości. Poza tym wiadomo, że krzyż był wykonany z sosny czarnej, a Titulus z drzewa orzechowego. Na tej podstawie można stwierdzić, które fragmenty krzyża czczone jako autentyczne, w rzeczywistości nimi nie są. Na przykład w jednym z hiszpańskich klasztorów przechowywany jest duży fragment krzyża, który okazał się… kawałkiem cyprysu.

Czy w Polsce znajdują się partykuły z części Krzyża Świętego?

Najbardziej znany fragment znajduje się w Sanktuarium Relikwii Krzyża Świętego (na Górze Święty Krzyż). Według tradycji partykułę krzyża miał przekazać polskim benedyktynom, święty Emeryk (Imre), syn św. Stefana Wielkiego, pierwszego chrześcijańskiego króla Węgier. Profesor Wojciech Kurpik, który badał ten fragment, stwierdził, że rzeczywiście jest to fragment sosny czarnej. Natomiast największy fragment krzyża był przechowywany w Lublinie w kościele  dominikanów, ale na początku lat 90-tych został stamtąd skradziony i relikwii do dnia dzisiejszego nie odnaleziono.

Relikwie z drzewa Krzyża Świętego nie raz stanowiły w historii element pewnych kpin i żartów. Przykładem może być ironiczne stwierdzenie Marcina Lutra, że ze wszystkich czczonych części krzyża Chrystusa można byłoby zbudować statek, albo posadzić las. Czy faktycznie fragmentów oryginalnych było aż tak dużo?

Naukowcy postanowili sprawdzić, czy zarzut Lutra jest prawdziwy. Postanowiono więc policzyć wszystkie relikwie Krzyża Świętego, znajdujące się w różnych kościołach na świecie, a następnie zsumować ich objętość. Okazało się, że jest ich rzeczywiście dużo, ale są to bardzo małe fragmenty krzyża, jakieś drzazgi, szczapki. W rezultacie objętość wszystkich tych partykuł wystarczyłaby na niecałą, jedną belkę krzyża.

Jak dużo cudów wydarzyło się za przyczyną relikwii Świętego Krzyża?

W niektórych sanktuariach, posiadających relikwie Krzyża, znajdują się kościelne księgi, w których spisane są cudowne wydarzenia, jakie miały miejsce dzięki modlitwie przed relikwiami. Chciałbym jednak wspomnieć o innym interesującym zdarzeniu. Kiedyś pewien polski zakonnik odwiedził w Konnersreuth w Bawarii znaną niemiecką stygmatyczkę i mistyczkę Teresę Neumann. Zakonnik nosił na piersi pod habitem relikwie Krzyża Świętego, które kiedyś otrzymał. Kiedy wszedł do domu Teresy, ona padła na kolana i oddała mu pokłon. On się strasznie zdziwił i zapytał: Dlaczego padasz przede mną na kolana? Mistyczka odpowiedziała: Nie przed tobą, tylko przed relikwiami Krzyża Świętego, które masz na swoim sercu. Teresa nie mogła widzieć relikwii na piersi zakonnika, bo były ukryte pod habitem, a on sam jej o tym nie mówił .

Mając takie dowody na temat autentyczności Krzyża Świętego, my katolicy powinniśmy celebrować i świętować 14 września bardzo uroczyście. Okazuje się jednak, że Święto Podwyższenia Krzyża jest przez wielu katolików na ogół zapominane bądź bagatelizowane. Dlaczego?

Z moich podróży po świecie i obserwacji wynika, że św. Helena jest otaczana o wiele większym kultem w Kościele wschodnim, prawosławnym niż w katolickim. W jeszcze większym stopniu dotyczy to jej syna - Konstantyna, który w Kościele prawosławnym uważany jest za świętego, natomiast w Kościele rzymskokatolickim nie został wyniesiony na ołtarze. To nie wszystko: Kościół wschodni tytułuje Helenę i Konstantyna jako „świętych równych apostołom”, uważając ich za władców apostolskich. W zawiązku z tym ich kult jest w prawosławiu o wiele bardziej żywy.

Wydaje mi się, że katolicy powinni na nowo odkryć Święto Podwyższenia Krzyża. Fakt odnalezienia Krzyża to dowód na historyczność naszej wiary. Życie Jezusa to nie jakaś chimera, fantazja, wymysł, ale konkret! Ktoś, kto rzeczywiście żył, chodził po tej ziemi i działał, musiał pozostawić po sobie materialne ślady. Dotyczy to także Jezusa. Jeżeli zaś wierzymy, że najważniejszym aktem zbawczym Chrystusa była Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie, to tym większą wagę powinniśmy przywiązywać do materialnych śladów tych wydarzeń. Dawni chrześcijanie mieli tego świadomość, dlatego tak wielką czcią otaczali relikwie Świętego Krzyża. Kościół również ma tego świadomość, dlatego ustanowił  Święto Podwyższenia Krzyża Świętego.

Rozmawiał Sebastian Moryń

GRZEGORZ GÓRNY – reporter, publicysta, redaktor tygodnika „W Sieci”, autor kilkunastu książek, przez wiele lat redaktor naczelny czasopisma „Fronda”.

Zdjęcia Janusz Rosikoń (Rosikon Press).

Więcej szczegółowych informacji o relikwiach Krzyża Świętego i materialnych śladach życia Jezusa Chrystusa, dowiesz się z książki Grzegorza Górnego i Janusza Rosikonia pt. „ŚWIADKOWIE TAJEMNICY. Śledztwo w sprawie relikwii Chrystusowych”, Rosikon Press 2012. Książkę można kupić również w języku angielskim.


Titulus Damnationis Jezusa Chrystusa przechowywany jest w Bazylice  Świętego Krzyża w Jerozolimie: