Postęp a duchowość: konflikt czy szansa na synergię?
Współczesny świat fascynuje się postępem – zarówno technologicznym, jak i naukowym. Postęp ten, choć przynosi korzyści materialne i wygodę, jest często odrywany od duchowych fundamentów, co powoduje, że staje się narzędziem marginalizacji wartości moralnych. Autor zwraca uwagę, że laicyzacja „w gruncie rzeczy nie tylko nic nie wnosi do określenia i rozwoju tych wartości, ale systemowo dokonuje ich degradacji” . Odrzucenie Boga i duchowości prowadzi do wynaturzenia pojęć dobra i zła oraz do zamazania granic moralnych, które przez wieki kształtowały życie społeczne.

Na łamach książki „Tyrania postępu” w rozdziale „W poszukiwaniu pojednania kultury współczesnej z wiarą. Laicyzm nic nie wnosi do rozwoju wartości naturalnych”, autor przypomina, że postęp techniczny sam w sobie nie jest zły, ale staje się niebezpieczny, gdy brakuje mu odpowiednich fundamentów duchowych. „Bóg objawienia nie ukazał się człowiekowi jak jakieś bóstwo zazdrosne o człowieka i o jego osiągnięcia” – pisze, wskazując, że rozwój ludzkości powinien być zgodny z Bożym planem i nie powinien prowadzić do odcięcia człowieka od jego duchowej natury. Postęp nie może być więc celem samym w sobie, lecz narzędziem w służbie wartościom wynikającym z Ewangelii.

Kryzys kultury: gdy wartości tracą swój sens
Jednym z najbardziej widocznych przejawów odłączenia postępu od duchowości jest kryzys współczesnej kultury, która przez wieki czerpała inspirację z religii, w szczególności z chrześcijaństwa, zaczyna tracić swój sens, gdy odrzuca Boga. Autor zauważa, że „poszukiwanie wartości oderwanych od porządku moralnego i religijnego” prowadzi do „złudnego poszukiwania siły i światła” . W ten sposób kultura staje się jałowa i pozbawiona głębszego sensu, co prowadzi do jej wewnętrznego rozkładu.

Ks. profesor Królikowski przywołuje myśl Charlesa Péguy, który wskazuje, że Wcielenie Chrystusa jest fundamentem, na którym opiera się sens życia i kultury. „Wcielenie jest rzeczywiście jedynym wydarzeniem historycznym, jakie kiedykolwiek miało miejsce, w którym to, co nadprzyrodzone, jest cielesne, a wieczność jest w tym, co doczesne” . Dla autora jest to kluczowa myśl – tylko wtedy, gdy kultura uzna swoją duchową naturę i zakorzeni się w wartościach chrześcijańskich, będzie w stanie w pełni realizować swoje zadania.

Laicyzacja a degradacja kultury
Proces laicyzacji – czytamy - jest głównym źródłem problemów współczesnej kultury. Sekularyzacja nie tylko wyklucza Boga z życia społecznego, ale także prowadzi do odrzucenia fundamentalnych zasad moralnych, które przez wieki kształtowały cywilizację zachodnią. Autor pisze, że „proces laicyzacji wyklucza Boga z dziejów człowieka, odrzucając interwencję Chrystusa Odkupiciela i pośrednictwo zbawcze Kościoła” . Taka kultura, która odrzuca transcendencję, staje się pustą formą, w której nie ma miejsca na prawdziwe wartości duchowe i moralne.

Laicyzacja prowadzi również do dehumanizacji człowieka. Współczesny świat, zdominowany przez materializm, relatywizm i hedonizm, traktuje człowieka nie jako istotę duchową, lecz jako konsumenta, którego wartość mierzy się przez pryzmat ekonomiczny. Autor podkreśla, że „odcięcie człowieka od jego duchowych korzeni skutkuje dehumanizacją, której ofiarą pada nie tylko jednostka, ale i całe społeczeństwa” . Aby zapobiec dalszemu upadkowi, konieczne jest przywrócenie wartości duchowych jako fundamentu kultury.

Chrześcijański humanizm odpowiedzią na współczesne wyzwania
W odpowiedzi na kryzys kultury i laicyzację, autor proponuje powrót do chrześcijańskiego humanizmu. To właśnie humanizm chrześcijański, który „ożywia naturę, przekraczając ją, w transcendencji, którą jest Wcielenie” , stanowi klucz do rozwiązania współczesnych problemów kulturowych. Chrześcijański humanizm stawia człowieka w centrum, ale nie jako autonomiczną jednostkę, lecz jako stworzenie Boże, którego godność wynika z faktu, że człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boga.

Współczesne społeczeństwo potrzebuje powrotu do fundamentalnych wartości, które będą kierować jego postępem i rozwojem. Humanizm chrześcijański oferuje odpowiednią równowagę między postępem materialnym a duchowym, wskazując, że „troska o kulturę jest i będzie zawsze wyrazem troski o wiarę” . W ten sposób kultura może stać się narzędziem do budowania bardziej sprawiedliwego, ludzkiego i zrównoważonego społeczeństwa.

Dialog między wiarą a postępem
Autor podkreśla i przypomina, że chrześcijaństwo nie stoi w opozycji do postępu, lecz dąży do tego, aby postęp był zgodny z moralnymi i duchowymi wartościami. Postęp techniczny i naukowy może przynieść ludzkości wiele korzyści, ale tylko wtedy, gdy nie będzie odrywany od duchowości i etyki. „Chrześcijanin nie może patrzeć na postęp jako na coś z gruntu złego, ale musi dążyć do tego, aby ten postęp służył człowiekowi i był podporządkowany wartościom ewangelicznym” – pisze ks. profesor Królikowski.

Jednym z przykładów takiego podejścia jest nauczanie II Soboru Watykańskiego, który wskazuje, że Kościół powinien aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu współczesnej kultury, prowadząc dialog ze światem nauki i techniki. Autor przypomina, że „Kościół nie boi się postępu, ale chce go kształtować w duchu Ewangelii” . W tym kontekście ważne jest, aby wierzący nie byli biernymi obserwatorami postępu, lecz aktywnymi uczestnikami, którzy wnoszą do niego wartości moralne i duchowe.

W poszukiwaniu harmonii między wiarą a kulturą
„W poszukiwaniu pojednania współczesnej kultury z wiarą” to głęboka refleksja nad miejscem chrześcijaństwa w świecie zdominowanym przez laicyzację, postęp technologiczny i materializm. Autor ukazuje, że współczesna kultura, oderwana od swoich chrześcijańskich korzeni, staje się jałowa i zagubiona. Powrót do wartości zakorzenionych w wierze chrześcijańskiej jest jedyną drogą, która pozwoli na harmonijny rozwój zarówno kultury, jak i ludzkości.

Należy ponownie podkreślić, że postęp i wiara nie muszą się wykluczać, ale mogą wzajemnie się uzupełniać. Tylko wtedy, gdy postęp będzie kierowany przez wartości duchowe, ludzkość będzie mogła w pełni zrealizować swoje powołanie. Współczesne wyzwania kulturowe i społeczne mogą zostać przezwyciężone, jeśli kultura na nowo odnajdzie swoje miejsce w Bożym planie, uznając, że „bez Boga wszystko traci swój sens”.

Mariusz Paszko

_______

Prof. Andrzej Nowak, ks. prof. Dariusz Oko, ks. prof. Waldemar Chrostowski, ks. prof. Paweł Bortkiewicz, dr Jerzy Kruszelnicki, prof. Grzegorz Kucharczyk, prof. Ryszard Kantor, bp. Wiesław Mering, Leszek Sosnowski, prof. Wojciech Roszkowski, Jakub Maciejewski, dr Piotr Łuczuk, prof. Wojciech Polak, prof. Aleksander Nalaskowski, prof. Zbigniew Stawrowski, ks. prof. Janusz Królikowski, Patryk Jaki: „Tyrania postępu”, wyd. Biały Kruk, 440 str., format 16,5 x 23,5 cm, twarda oprawa. Więcej na: https://bialykruk.pl/ksiegarnia/ksiazki/tyrania-postepu